เป็นพระพุทธรูปปูนปั้น ศิลปะสมัยเชียงแสนสิงห์สาม มีเปลวรัศมี ขัดสมาธิราบ ปางมารวิชัย ขนาดหน้าตักกว้าง 40 นิ้ว มีอายุระหว่าง 700-1,300 ปี ขุดค้นพบในปี พ.ศ. 2519 ที่มาของชื่อ “หลวงพ่อผาเงา” ได้มาจากความฝันของคุณพ่อจันทา พรมมา หนึ่งในคณะศรัทธาทั้งหมดที่ เริ่มบุกเบิกแผ้วถางป่าได้นอนหลับฝันในเวลากลางคืนว่ามีพระภิกษุรูปหนึ่งร่างสูงดำ มาบอกว่าก่อนยกชิ้นส่วนองค์พระประธานเดิมขึ้นให้นิมนต์พระ 8 รูป มาสวดถอนแล้วจะพบสิ่งมหัศจรรย์ยิ่งกว่านี้ เมื่อปฏิบัติตามนั้นจึงขุดพบพระพุทธรูปดังกล่าวและตั้งชื่อตามพระธาตุที่ตั้งอยู่บนก้อนหินใหญ่กับที่ฝันเห็นพระภิกษุว่า “หลวงพ่อผาเงา” นั่นเอง

เป็นพระธาตุองค์เล็กทรงแปดเหลี่ยมมีศิลปะล้านนา ประดิษฐานขึ้นบนก้อนหินแกรนิตขนาดใหญ่ เป็นฐานของพระธาตุ สูง 10 เมตร และมีหินก้อนใหญ่นอนลาด ลักษณะคล้ายเงาของพระธาตุที่ตั้งอยู่  จึงได้รับขนานนามว่า “พระธาตุผาเงา” ตามพงศาวดารโยนกบอกว่า ขุนผาพิงหรือขุนพิง (พระองค์พิง) ผู้ครองนครโยนก องค์ที่ 23 ช่วงปี พ.ศ. 494-512 เป็นผู้สร้างเจดีย์ไว้บนหินก้อนใหญ่ที่เชิงเขาดอยจันทร์ ซึ่งเข้าใจว่าหมายถึงพระธาตุผาเงาในวัดนี้ พระธาตุผาเงาได้ชำรุดทรุดโทรมลงมาก คาดว่าน่าจะมีการบูรณะมาบ้าง เพราะพระธาตุองค์นี้ตั้งอยู่ที่ลาดต่ำสุดของภูเขา ซึ่งง่ายต่อการดูแลซ่อมแซม

อยู่ติดกับพระธาตุผาเงา วิหารหลวงพ่อผาเงามีสถาปัตยกรรมแบบล้านนา  หน้าบันวิหารประดับลวดลายปูนปั้นศิลปะเชียงแสน บานประตูทำด้วยไม้สัก แกะสลักลวดลายเกี่ยวกับประเพณีสิบสองเดือนของล้านนา หน้าต่างทำด้วยไม้สักแกะสลักลวดลายเกี่ยวกับเรื่องราวพระเจ้าสิบชาติ และ พระเวสสันดรภายในวิหาร ฝาผนังประดับประติมากรรมนูนต่ำเกี่ยวกับพุทธประวัติ สัตว์ป่าหิมพานต์ ก่อสร้างขึ้นครอบบริเวณวิหารเดิมด้วย อิฐโบราณที่มีอยู่เดิม

อยู่ห่างจากบริเวณพระธาตุผาเงาราว 300 เมตร เป็นสถาปัตยกรรมล้านนาสร้างด้วยคอนกรีตเสริมเหล็กตกแต่งด้วยไม้สักแกะสลัก  มีลวดลายปูนปั้นในศิลปะแบบล้านนา  สร้างขึ้นเพื่อถวายเป็นพระราชกุศลแด่สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาาฯ สยามบรมราชกุมารี ทรงพระราชทานพระราชานุญาตอัญเชิญอักษรพระนามาภิไธย่อ “สธ” ประดิษฐาน  หน้าบันอุโบสถ

พระธาตุจอมจันตั้งอยู่ใกล้กับพระอุโบสถ เป็นองค์พระธาตุที่คงเหลือแต่ฐานถึงปากระฆังเท่านั้น ส่วนองค์ระฆังและส่วนยอดพังทลายลงหมด ปัจจุบันได้มีการบูรณะองค์พระธาตุบางส่วน ตามพงศาวดารโยนกกล่าวว่า ภายหลังยุคของขุนผาพิงหรือขุนพิงมาอีกราว 500 ปี  ขุนลังได้ขึ้นครองเมืองเชียงแสนในปัจจุบัน พระองค์ได้ชักชวนไพร่บ้านชาวเมืองทั้งหลายให้ช่วยกันสร้างเจดีย์ไว้บนยอดดอยคำ ซึ่งปัจจุบันชาวบ้านเรียกว่าตอดจันทร์ เจดีย์ที่ว่านี้หมายถึงพระธาตุจอมจันและพระธาตุเจ็ดยอด  เจดีย์ทั้ง 2 องค์นี้ถูกแดดฝนและลมพัดทำลายมานับพันปีจนเหลือแต่ซากฐานไว้ประมาณ 5 เมตร

เดิมเป็นที่ตั้งของซากเจดีย์ที่ชาวบ้านเรียกกันว่าพระธาตุเจ็ดยอด ต่อมาทางวัดได้สร้างพระบรมธาตุพุทธนิมิตเจดีย์ครอบองค์พระธาตุเจดีย์เดิมไว้ แต่ก็ยังสามารถมองเห็นซากของพระเจดีย์เจ็ดยอดได้ ณ ภายในพระเจดีย์องค์ใหม่นี้ พระบรมธาตุพุทธนิมิตเจดีย์อยู่ห่างจากบริเวณพระธาตุผาเงาราว 800 เมตร เป็นเส้นทางขึ้นเขา ด้านบนสามารถเห็นวิวทิวทัศน์เมืองเชียงแสนได้โดยรอบ

“หอพระไตรปิฏกเฉลิมพระเกียรติ 80 พรรษา 5 ธันวาคม 2550” ได้สร้างขึ้นกลางสระน้ำทางด้าน หน้าวิหารหลวงพ่อผาเงาทิศตะวันออก สร้างด้วยคอนกรีตเสริมเหล็ก ตัวเรือนสร้างด้วยไม้สักทองทั้งหลัง เพื่อเป็นพระราชกุศลแด่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว เนื่องในวโรกาสมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา 80 พรรษา 5 ธันวาคม 2550 และเป็นที่เก็บรวบรวมพระไตรปิฏกนานาชาติ ของพระพุทธศาสนา 9 ประเทศ 9 ภาษา อนาคตต่อไปจะเป็นแหล่งค้นคว้าของพุทธศาสนิกชนสืบไป

จัดแสดงวัตถุเครื่องใช้ของชาวเชียงแสน ที่แสดงให้เห็นถึงวิถีชีวิตและวัฒนธรรม มีด้วยกันสองชั้น

เป็นเรือนไม้ทรงล้านนา  2 ชั้นเปิดใต้ถุนโล่ง ชั้นบนเป็นสถานที่จัดแสดงลวดลายผ้าทอสมัยเก่าลวดลายเชียงแสน แสดงวิถีชีวิตของชาวล้านนาดั้งเดิม ใต้ถุนเป็นที่ทอผ้าของกลุ่มทอผ้าพื้นเมืองเชียงแสน  เพื่อเป็นแหล่งเรียนรู้เกี่ยวกับการทอผ้า  อนุรักษ์ผ้าทอลวดลายเชียงแสน