แหล่งท่องเที่ยวจังหวัดแพร่ : พิพิธภัณฑ์เมืองแพร่ คุ้มเจ้าหลวง แพร่

พิพิธภัณฑ์เมืองแพร่ คุ้มเจ้าหลวง ตั้งอยู่ริมถนนคุ้มเดิม ตรงข้ามโรงเรียนนารีรัตน์ สร้างขึ้นเมื่อ พ.ศ. 2435 โดยเจ้าหลวงพิริยเทพวงศ์ เป็นฝีมือของช่างชาวจีน และเป็นสถาปัตยกรรมในสมัยรัชกาลที่ 5 แบบไทยผสมยุโรปที่เรียกว่า “ทรงขนมปังขิง” โดยตัวอาคารนั้นสร้างด้วยอิฐถือปูน 2 ชั้น ชั้นบนจะเป็นที่ประดิษฐานพระบรมสารีริกธาตุ จะมีรูปปั้นและห้องบรรทมของเจ้าหลวงพิริยเทพวงศ์ ส่วนชั้นล่างก็จะเป็นห้องจัดแสดงมรดกภูมิปัญญาท้องถิ่น  ห้องว่าราชการ  ห้องแสดงประวัติเจ้าหลวงและบุคคลที่เกี่ยวข้อง และมีชั้นใต้ดินที่มีห้องคุมขังทาสที่กระทำความผิด 3 ห้อง ได้แก่ ห้องตรงกลางจะเป็นห้องทึบ ไม่มีแสงสว่างเข้าไปได้เลย เอาไว้ขังคนที่กระทำผิดร้ายแรงที่สุด และอีก 2 ห้องจะเป็นห้องที่มีแสงเข้าไปได้อยู่บ้าง เอาไว้ขังผู้ที่กระทำผิดชั้นลหุโทษ ซึ่งการขังทาสแบบนี้มีมานานกว่า 50 ปี จนกระทั่งพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงประกาศเลิกทาส พิพิธภัณฑ์เมืองแพร่ คุ้มเจ้าหลวง แห่งนี้ในอดีตถูกสร้างเพื่อเป็นที่พักอาศัยของเจ้าหลวงพิริยเทพวงษ์และครอบครัว แต่ใน พ.ศ. 2445 เกิดเหตุการณ์กบฏเงี้ยวปล้นเมืองแพร่ จึงทำให้ที่แห่งนี้กลายเป็นที่ของกองบังคับการทหารม้าที่ทางกรุงเทพฯ ได้ส่งมารักษาความสงบที่เมืองแพร่ เพราะในปีนั้นเจ้าพิริยเทพวงษ์ได้ลี้ภัยการเมืองไปอยู่เมืองหลวงพระบาง ประเทศลาว และไม่ได้มาอีกจนถึงพิราลัย จึงได้มีการยึดราชสมบัติทุกอย่าง และต่อมาก็ได้เป็นที่พักของผู้ว่าราชการจังหวัด และปัจจุบันก็กลายเป็นพิพิธภัณฑ์ที่เปิดให้คนทั่วไปเข้มาชมได้ ซึ่งจะมีโซนต่างๆ เช่น โซนจัดแสดงของเก่าในอดีต โซนห้องอาหาร โซนห้องนอน เป็นต้น